ENGLISH | NEDERLANDS

Dubois zomerlezing: De Javamens in de menselijke stamboom, door Prof. dr. Nico van Straalen

Lumpers & splitters: The place of the Javaman in the human evolutionary tree

Zomerlezing Prof. Dr. Nico van Straalen, hoogleraar Dierecologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam: De Javamens in de menselijke stamboom.

Deze lezing vindt plaats op zondag 25 juni 2017 om 11.00 uur in de kapel van het Ursulinenconvent, Breusterstraat 27, Eijsden. De entreeprijs voor deze lezing is 5€ met inbegrip van een consumptie.

 

Bijna had Eugène Dubois zijn wereldberoemde fossiel Anthropopithecus erectus genoemd, maar nog juist op tijd zag hij in dat hij te maken had met een tussenvorm tussen mensen en mensapen en veranderde hij de naam in Pithecanthropus erectus, rechtop lopende aapmens. Deze flits van inzicht is af te leiden uit een doorhaling in het manuscript van zijn boek “Pithecanthropus erectus, eine menschenaenlichen Uebergangsform aus Java”. Later is de naam veranderd in Homo erectus. De Javamens van Dubois, die hij vond in 1891/1892, was in veel opzichten bijzonder: H. erectus was de eerste soort van de homininen-lijn die uit Afrika migreerde, de eerste die geassocieerd wordt met de jacht en het leven in een thuisbasis, de eerste die een sprong in hersenvolume laat zien en de eerste die alle anatomische aanpassingen aan het rechtop lopen compleet had.

Homo erectus is ook een soort met een grote variatie aan verschijningsvormen, zo groot dat veel auteurs niet minder dan vijf vormen tot het H. erectus-complex rekenen die vaak als aparte soorten onderscheiden worden: naast H. erectus, H. ergaster, H. naledi, H. georgicus, H. antecessor, plus nog een afstammeling, de eilandvorm H. floresiensis. In 2013 ontstond ophef onder paleontologen toen David Lordkipanidze, de leider van een erectus-opgraving in Dmanisi, Georgië, vijf verschillende schedels die in Dmanisi gevonden zijn, maar grote onderlinge verschillen in morfologie en hersenvolume vertonen, allemaal tot H. erectus rekende. Mogelijkerwijze houdt de grote variatie verband met het feit dat H. erectus een cruciale tussenpositie inneemt in de evolutie van de homininen, die gekenmerkt wordt door twee zwak met elkaar gecorreleerde trends: toename van het hersenvolume en afname van prognathie.

In deze lezing worden de posities van H. erectus en zijn evolutionair verwante soorten in de stamboom van de homininen besproken. Waar moet H. erectus in die gecompliceerde stamboom geplaatst worden en welke processen dreven de evolutie? Ook zal ingegaan worden op de vindplaatsen van H. erectus en de raadselachtige Floresmens. Dubois heeft een in alle opzichten unieke Nederlandse bijdrage geleverd aan onze kennis van de humane evolutie.